Eski Yugoslav Makedonya mı yoksa Makedonya Cumhuriyeti mi?

Güneydoğu Avrupa’da Balkan Yarımadası’nda kurulu olan Makedonya Cumhuriyeti, doğal güzellikleri, lezzetli yemekleri, farklı kültürleri bir arada barındıran yapısı ve 600 yıllık Osmanlı izleriyle Türk vatandaşlarının Avrupa’da en çok ziyaret ettiği rotalardan. Kuzeyde Sırbistan, batıda Arnavutluk, güneyde Yunanistan, doğuda Bulgaristan ile komşu olan Makedonya, Birleşmiş Milletler tarafından 1993 yılında tanındı.

Türkiye’nin Makedonya ismi ile tanıdığı ülke, Yunanistan’ın baskıları sonucu Birleşmiş Milletler tarafından Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti adıyla tanınıyor. Ülke uluslararası organizasyonlarda Former Yugoslav Republic Of Macedonia ismi ve FYROM kısaltmasıyla anılıyor. Başkent Üsküp 500 bini aşan nüfusuyla aynı zamanda ülkenin en büyük şehri. Manastır, Ohrid, Gostivar ve Kalkandelen, Üsküp dışında nüfusun en yoğun olarak yaşadığı şehirlerden.

Makedonya’da yaşayanların 1991 yılında Yugoslavya’dan ayrılarak Makedonya adıyla kurduğu devlet ile Yunanistan’ın bu devlete Eski Yugoslav Makedon Cumhuriyeti dedirttirme çabaları ilk bakışta sadece bir isim kavgasına benziyor. Tartışma isim kavgasından çok daha büyük. Yunanistan Makedonya’yı kuzey bölgesine yönelik yayılmacı emelleri olmakla suçluyor. Daha da ötede Yunanistan, Makedon milleti diye bir milletin varlığını dahi reddediyor.

İlk olarak, Nazilere karşı mücadele etmiş Makedonları onore etmek isteyen Tito, Makedon milli kimliğini tanımış, Makedonya’yı yeni sosyalist Yugoslavya’nın kurucu altı cumhuriyetinden biri yapmış. Daha sonra 1991’de, Yugoslavya savaşı esnasında, Makedonya barışçıl yollarla bağımsızlığını elde etmiş, tarihte ilk kez kendine ait bir ülkeye kavuşmuş. Makedonya’nın bağımsızlığının Birleşmiş Milletler ve diğer uluslararası kurumlarca kabulü ise 1993’te gerçekleşmiş. Bu gecikmenin sebebi yeni ülkenin bayrağı, anayasası ve adı hakkında endişeleri bulunan Yunanistan.

Yunanistan baskısı Makedonya’ya bayrak değiştirtti

Makedonya’nın ilk bayrağında kırmızı fon üzerinde 16 ışınlı Vergina Güneşi bulunuyordu. Yunan hükümetine göre Vergina Güneşi bir Yunan sembolü idi. Vergina Güneşi, Büyük İskender’in babası II. Philip’in hanedanının sembolü. İki taraf arasında imzalanan 13 Eylül 1995 tarihli antlaşma ile Makedonya bayrağını değiştirdi ve kırmızı fon üzerinde altın renkli bir güneş bulunan bugünkü bayrağını benimsedi.

17 Kasım 1991’de kabul edilen ilk Makedonya Anayasası, Yunanistan’a göre, kuzey Yunanistan’daki Makedonları ayrılıkçı eylemlere kışkırtan ve Yunan toprakları üzerinde yayılmacı emeller güden maddeler içeriyordu. Özellikle de 49. madde tehlikeliydi: ‘Makedonya Cumhuriyeti, komşu ülkelerde yaşayan Makedon milletine mensup kişilerin ve Makedon sürgünlerin statü ve haklarını korur, kültürel gelişimlerini destekler, onlarla ilişkileri teşvik eder’.

Tehlikeli görülen maddeler, 1995’te imzalanan interim antlaşma ile kaldırıldı. Yunanistan Makedonya’dan anayasal ismi olan ‘Makedonya Cumhuriyeti’ ismini de değiştirmesini talep ediyor. Bu talebin kaynağı olan isim tartışması iki ülke arasındaki en büyük sorun. 8 Nisan 1993’te Birleşmiş Milletler, yeni ülkeyi, Yunanistan’ın talebi doğrultusunda, ‘Makedonya Eski Yugoslav Cumhuriyeti’ (FYROM) geçici ismi ile kabul etti.

Yukarı Makedonya, FYROM ya da Üsküp

Yukarı Makedonya gibi orta yol formüller ve diğer teklifler Makedonya devleti tarafından kabul görmedi. Atina ise Makedonya’nın anayasal ismini reddetmeye devam ediyor. Üsküp’ün verebileceği en büyük taviz çift formül. Bu formüle göre Makedonya uluslararası ilişkilerde ayrı, Yunanistan ile ikili ilişkilerinde ayrı isim kullanmayı amaçlıyor. Yunanistan, içinde Makedonya kelimesinin bulunduğu herhangi bir ismin kabul edilemez olduğunu öne sürerek bu teklifi de reddediyor.

Makedonya ismi yerine Yunan basını ve yetkililer ‘Üsküp’ (Skopje) ismini kullanmayı tercih ediyor. Makedonlar ise bu ismi ‘aşağılayıcı’ olarak nitelendiriyor. Makedonya, bir milletin uluslararası ve hukuki bir hakkı olan kendi kendini tanımlama hakkından vazgeçmek istemiyor.

Aslında bu üç sorun da birbirine bağlı. Üçüncü kişilerce sembolik hatta anlamsız olarak nitelendirilebilecek bu isim kavgasının kökeni MÖ 4. yüzyıla dek uzanıyor. Yunan görüşüne göre, Slav kavimleri Balkan yarımadasını ancak 6. ve 8. yüzyıllarda istila ettiklerine göre bugünkü Makedonlar eski Makedonlardan gelmiyor. Bu yüzden bugünkü Makedonların bu ismi kullanmaya hakları yok. Yunanlara göre, eski Makedonya 4000 yıllık Yunan mirasının ayrılmaz bir parçası. Oysa eski Yunanlar Makedonları açıkça yabancı, genelde Makedonlara ve diğer Yunan olmayan topluluklara verdikleri isimle ‘barbaroi’ olarak ifade ediyordu.

Öte yandan Makedonya devleti kökeninin eski Makedonya’dan geldiğini iddia etmiyor. 1992’de eski Makedonya Devlet Başkanı Kiro Gligorov, ‘Biz bu bölgeye 6. yüzyılda gelmiş Slavlarız. Eski Makedonya’nın torunları değiliz’ şeklinde bir beyanat vermişti. Yunan tarafından baktığımızda Yunanistan Makedonya’yı kuzey bölgesine yönelik yayılmacı emeller gütmekle suçluyor. Bu durum ‘Bir ülkenin ismini komşu bir bölgenin ismi ile aynı koymak, bölgenin istikrarını bozma ve komşu bölgeyi yutma amacı güden yayılmacı bir strateji’ düşüncesiyle açıklanıyor.

İki ülkenin isim konusundaki tartışması bitmediği sürece Makedonya’nın Avrupa Birliği, NATO gibi örgütlerde yer alması mümkün görünmüyor. Yunanistan, Makedonya ismini değiştirmediği sürece bu ülkenin tüm uluslararası girişimlerine ambargo koymuş durumda. Bağımsızlığına kavuşur kavuşmaz Makedonya’yı bu ismiyle tanıyan ilk ülkelerden biri olan Türkiye‘den bakıldığında bu tartışma çok anlamlı görünmese de, isim konusu Balkanların en sıcak konularından.