Yapay Tarih Kurgusu Makedonya’yı Zora Sokuyor

Makedonya‘nın başkenti Üsküp, Balkanlar’da Belgrad-Selanik hattının tam ortasında birbirinden farklı medeniyete ev sahipliği yapan, Osmanlı döneminde yıldızı parlayan bir şehir. Makedonların Скопје, uluslararası camianın Skopje dediği kenti Osmanlı döneminden bu yana Üsküp olarak biliyoruz. Sovyet ekolünü andıran geniş ve ferah caddeleriyle insanı rahatlatan Üsküp, işsizlik ve enflasyonun her geçen gün tırmandığı ülkenin en kalabalık kenti aynı zamanda.

Türkiye‘de büyük kentlerin otobüs işletmelerinin ekonomik olması nedeniyle bir dönem sıkça tercih ettiği İkarus marka otobüsler ile yine bir dönem yalnız İzmir sokaklarında boy gösteren Makedon Sanos’lar Üsküp toplu taşıma sisteminde hala karşımıza çıkıyor. Kentin geniş ve ferah caddelerde ilerlerken her iki yanda bulunan soluk renkli az katlı binalarla ortalama modeldeki araç ve otobüsler yaşama dair ipucu veriyor aslında.

İlkinde, yenilenen Büyük İskender Havalimanı’nın açılışında sınırlı saatler bulunduğum Üsküp’te bu kez kenti keşfedecek kadar vaktim var.

Adını Makedonya Kralı II. Filip’ten (Büyük İskender’in babası) alan Telekom Stadyumu’nun yanında yer alan otelimiz çevresindeki yemyeşil park ve bahçelerle huzur ve rahatlama hissi veriyor. Telekom Stadyumu ile aynı bölgede Vardar Nehri ve şehir parkının bulunması, trafik yoğunluğundan ve insan kalabalığından uzakta olmamız tatil moduna sokuyor hepimizi. Şehrin bu kadar merkezi bir yerinde bu kadar geniş ve ferah yeşil alanın olması takdir edilesi. 500 bini aşan nüfusuyla Üsküp, 2 milyonluk Makedonya’nın en büyük kenti ve aynı zamanda başkent. Ülkenin en büyük sorunu Yunanistan ile yaşadığı isim sorunu.

Büyük İskender sorunsalı

1991 yılında Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti’nin özerk parçasıyken Makedonya ismiyle bağımsızlığını ilan eden ülke Yunanistan’ın uluslararası arenada bu isme yönelik itirazlarıyla sıkıntılı bir süreç yaşıyor.

Türkiye’nin de dahil olduğu birçok ülke (ABD, Arnavutluk, Bulgaristan, Estonya, Hırvatistan, İsveç, İzlanda, Kanada, Litvanya, Macaristan, Norveç, Polonya, Romanya ve Slovakya) Makedonya ismini kabul ederken, Yunanistan’ın itirazıyla 1993’de Birleşmiş Milletler ve uluslararası kuruluşların kayda geçirdiği Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti (Former Yugoslav Republic of Macedonia) ismi dünya genelinde kabul görüyor.

Yunanistan’ın isme yönelik itirazının gerekçesinde ise Büyük İskender’e sahip çıkılma çabası yatıyor. Makedonyalı İskender olarak tanınan Büyük İskender o dönem Makedonya olarak kayda geçen coğrafi bölgede doğdu ve imparatorluğunu o dönem dünyanın bilinen kısmının büyük çoğunluğunda yaşattı.

Yunanların tüm belge ve tarihi söylencelerinde Büyük İskender’i Yunan kültürü ve tarihi ile ilişkilendirmiş olması, Makedonların 1991 yılındaki bağımsızlıkları ile birlikte üzerine oturtmaya çalıştıkları tarih örgüsünde Büyük İskender’den yararlanma çabası ile ters düşüyor. Genç bir cumhuriyeti, henüz bağımsızlığını yeni ilan etmişken insanları bir arada tutup bir millet haline getirmek için üzerinde durulan İskender ve Makedonya kavramları iki komşu ülkeyi karşı karşıya getirmeyi başarmış durumda.

Yunanlar en doğal itiraz hakkı olarak “Bizim halk kahramanımız Büyük İskender ile bir coğrafi bölgemiz olan Makedonya’ya sahip çıkamazsınız” derken, bizim Makedonya Cumhuriyeti olarak tanıdığımız Slav kökenli Makedonlar Büyük İskender’in ve Büyük İskender İmparatorluğu’nun varisi oldukları yönünde bir tezle kökenlerini İskender’e dayandırmaya çalışıyor.

Tüm bu güncel karmaşanın arasında Yunanlar bizim Makedonya Cumhuriyeti dediğimiz ülkeye Üsküp (Skopje) demeyi tercih ediyor. Yunanistan topraklarında Makedonya’yı bir Yunan’a sorarsanız, Makedonya ile ilgili duyacağınız şey Selanik’in de içinde bulunduğu Yunanistan’ın bir coğrafi bölgesi oluyor.

Makedonların millet olma çabası

542 yıl Osmanlı egemenliğinde kalan Makedonya, Avrupa’da Bosna-Hersek, Kosova ve Arnavutluk’tan sonra en yoğun Müslüman nüfusun yaşadığı ülke olarak karşımıza çıkarken, ülkenin kurulduğu coğrafyada millet olabilme çabasının gelgitleri yaşanıyor hala.

Kiril alfabesinin bulunduğu Makedonya coğrafyasında Büyük İskender’e mesaj gönderme kaygısı her bir adımda hissediliyor. Pers İmparatorluğu’nu yıkarak dünyaya hükmeden ve Yunan kökenleriyle dünyanın tanıdığı Makedon Kralı Büyük İskender’i halk kahramanları olarak lanse etmeye çalışan Makedonya Cumhuriyeti bu tarihi kurguya (şu anda Makedonya Cumhuriyeti kenti) Ohrid’i başkent yaparak Bulgar Patrikliği’ni yeniden kuran Birinci Bulgar Devleti Çarı Samuil’i (Самуил) de ekleyerek Bulgarları kızdırmayı başarmış.

2006-2016 yılları arasında Makedonya Başbakanlığı yapan Nikola Gruevski’nin yapay bir Yeni Makedonya tarihi kurgulamaya çalıştığı yönündeki tepkiler yalnızca Yunanistan’dan değil Bulgaristan’dan da yüksek sesle dile getiriliyor. Başkent Üsküp’teki heykel seferberliğini israf olarak nitelendiren Makedonlar da bir hayli fazla.

Sınırlarının içerisinde doğan ya da bir dönem filizlenen tüm oluşumları kendine mal etme çabası Makedonya Cumhuriyeti’ni uluslararası camiada nereye götürür ve nelere mal eder bilinmez. Ancak yaşananların ülkeye zarar verdiğini söylemek kesinlikle yanlış olmaz. Tüm bu tartışmalar ışığında akıp giden Vardar Nehri’nden süzülmek lazım Üsküp sokaklarına.